ANALISIS MULTIDISIPLINER SOCIAL-POLITIK MADRASAH DI INDONESIA
DOI:
https://doi.org/10.23969/jp.v10i04.36852Keywords:
madrasah development, socio-political analysis, educational policyAbstract
This study analyzes the socio-political dynamics that shape the development of madrasahs in Indonesia through a multidisciplinary approach integrating sociology, political science, and public policy. The central problem of this research lies in the limited understanding of how social structures, cultural identities, and state policies collectively influence the governance, quality, and transformation of madrasahs in the contemporary era. The study aims to explain the social foundations of madrasah identity, examine political and policy factors affecting institutional management, and explore the modernization processes occurring within madrasah education amid global changes. Using a qualitative descriptive method supported by literature studies, document analysis, and thematic interpretation, this research identifies three major findings: (1) madrasahs function as cultural and social institutions rooted in community identity and religious values; (2) political dynamics, bureaucratic structures, and budget distribution significantly determine the operational effectiveness of madrasahs; and (3) modernization efforts including curriculum reform, digital integration, and capacity building position madrasahs as adaptive institutions capable of responding to global educational demands. The study concludes that the development of madrasahs in Indonesia is a complex interplay of social forces and political structures, requiring collaborative governance and continuous innovation to enhance competitiveness and strengthen their role within the national education system.
Downloads
References
A’la, B. A., Muzaqi, S., & Alimin, M. (2023). Kurikulum Pendidikan Agama Islam Pendekatan Multidisipliner, Interdisipliner Dan Transdisipliner Di Perguruan Tinggi. Edupedia: Jurnal Studi Pendidikan Dan Pedagogi Islam, 7(2), 143–152.
Agustia, N. R., Pangabean, H. S., Syahrial, A., & Putri, A. (2024). Aktualisasi Moderasi Beragama Dalam Pendidikan Madrasah: Model Pengembangan Di MAS Amaliyah Secanggang. JIM: Jurnal Ilmiah Mahasiswa Pendidikan Sejarah, 9(4), 722–732.
Ali, S. (2023). Transmisi Ilmu Dan Dinamika Politik Dalam Peradaban Islam. AE Publishing.
Ana, A. I. M. (2025). Tantangan Dan Solusi: Strategi Politik Kepala Madrasah Dalam Meningkatkan Kualitas Pendidikan. Joiem (Journal Of Islamic Education Management), 6(1), 30–41.
Anam, A. G. (2023). Pergeseran Nilai Praktik Memulang Pada Proses Pernikahan Masyarakat Suku Sasak Perspektif Akulturasi Redfield Dan Maqâshid Syarî ‘Ah: Studi Di Desa Gondang, Kecamatan Gangga, Kabupaten Lombok Utara. Universitas Islam Negeri Maulana Malik Ibrahim.
Andhika, M. R., Hamdi, S., Jailani, J., Suroto, S., Ajidan, A., & Syahputra, R. (2024). Ulama, Madrasah Dan Legitimasi Kekuasaan: Dinamika Otoritas Keilmuan Dalam Sejarah Islam. Moderation: Journal Of Religious Harmony, 1(2), 63–78.
Anisa, L. N. (2024). Transeksualisme: Perspektif Multidisipliner. Humanistika: Jurnal Keislaman, 10(2), 233–252.
Ansori, H. (N.D.). Jurnal Paradigma Multidisipliner (JPM).
Apriliana, G. A. (N.D.). Social Informatics: Mengupas Dinamika ICT Dan Transformasi Sosial Dalam Perspektif Multidisipliner.
Ardiyanti, N. D., Akmah, O. N., Setiani, N. M. D., Viani, T. R., Apriliani, I., Utomo, A. P. Y., Wardoyo, T. H., & Hardiyanto, F. E. (2025). Analisis Tindak Tutur Ilokusi Pada Video Pembelajaran Teori Sosial & Kewarganegaraan Dalam Channel Youtube GCED Isolaedu. Nian Tana Sikka: Jurnal Ilmiah Mahasiswa, 3(2), 33–61.
Astuti, A. W. (2023). Pendekatan Multidisipliner Dalam Mendesain Kurikulum Humaniora Stem: Studi Exploratif Di Sekolah Menengah. Mutiara: Multidiciplinary Scientifict Journal, 1(12), 786–796.
Asy’arie, B. F., Mun’im, Z., Ma’ruf, R. A., Susanti, S. S., & Kurniawati, D. (2024). Kedudukan Politik Dalam Membangun Perkembangan Pendidikan Islam. Al-Qalam: Jurnal Kajian Islam Dan Pendidikan, 16(1), 126–145.
BAYRAKTAR, B., & TEKCE, E. (N.D.). MULTİDİSİPLİNER BİLİMSEL ÇALIŞMALAR.
BULAT, M., ÖZTAŞYONAR, R. G., & BULAT, S. (2024). SANAT VE TASARIM DİSİPLİNLERİ AÇISINDAN MULTİDİSİPLİNER, İNTERDİSİPLİNER VE TRANSDİSİPLİNER KAVRAMI ÜZERİNE BİR DENEME. The Journal Of Academic Social Science, 152(152), 1–38.
Darmawan, A. (2021). A Methodological Examination Of Multidisciplinary Research Of Mak Yong Theatre: Text, Heritage, And Performance| Pemeriksaan Metodologis Atas Pendekatan Multidisipliner Dalam Kajian Tentang Teater Mak Yong: Teks, Warisan Budaya, Dan Pertunjukan. SPAFA Journal, 5.
Dzulfiqar, A. F. (2022). Analisis Lingkungan Internal Eksternal Madrasah (Studi Kasus Di Madrasah Tsanawiyah Negeri 1 Blitar). Journal Of Education And Learning Sciences, 2(1), 85–107.
Fathurrahman, F. (2022). Perkembangan Madrasah Di Indonesia: Kajian Historis Pada Madrasah Nahdlatul Wathan Lombok. TAJDID: Jurnal Pemikiran Keislaman Dan Kemanusiaan, 6(2), 255–273.
Fitriyadi, M. (2024). Pada Masa Khalifah Umar Bin Khatab: Kemajuan Islam Sebagai Kekuatan Politik. Hikamatzu| Journal Of Multidisciplinary, 1(1), 121–128.
Habibi, H. (2025). Konsep Sabar Menurut Imam Al-Ghazali Dan Relevansinya Dengan Kehidupan Modern. Universitas Islam Negeri Datokarama Palu.
Hakim, L. N. (2024). Integrasi Pendekatan Multidisipliner Dalam Studi Islam: Menjawab Tantangan Global Dan Relevansi Kontemporer. Edufalah Journal, 1(2), 92–101.
Handayani, R. (2025). Dialog Kultural Dalam Kesusastraan Melayu Klasik. Publica Indonesia Utama.
Hasibuan, S. P., & Hasibuan, Z. E. (2024). DINAMIKA POLITIK PENGEMBANGAN MADRASAH: TANTANGAN DAN PELUANG MENGHADAPI PERSAINGAN GLOBAL. Ahsani Taqwim: Jurnal Pendidikan Dan Keguruan, 1(3), 299–314.
Hastuty, A. (2025). TINJAUAN SISTEMATIS LITERATUR IMPLEMENTASI PAI MULTIDISIPLINER PADA MADRASAH.
Hindun, N. S., Ulya, I., & Alnashr, M. S. (2021). Pendidikan Politik Bagi Anak Melalui Organisasi Siswa Madrasah Ibtidaiyah. Dawuh Guru: Jurnal Pendidikan MI/SD, 1(1), 27–40.
Ifendi, M. (2021). Madrasah Nizamiyah: Telaah Historis Sebagai Lembaga Pendidikan Dan Perang Politik-Ideologi. Jurnal Penelitian Pendidikan Islam, 8(2), 139.
Ikhwan, M. (2022). Memahami Hubungan Hukum, Pendidikan, Dan Politik Pada Peradaban Bani Abbasyiah. JSI: Jurnal Sejarah Islam, 1(02), 113–124.
Jaya, A. R., & Humaidi, M. N. (2025). Pendidikan Islam Pada Masa Dinasti Saljuk: Madrasah Nizamiyah. Tsaqofah Dan Tarikh: Jurnal Kebudayaan Dan Sejarah Islam, 9(2).
Jayanti, F. D., Uli, A. A., Husaeni, R. A., Damanik, P. C. I. C., & Chaled, M. I. (2025). The Role Of Teachers In Integrating Character Education In Social Sciences Learning In Elementary Schools. JIMU: Jurnal Ilmiah Multidisipliner, 3(04).
Kamsi, N. L. (2022). Nizamul Mulk Dan Madrasah Nizamiyah Relasi Lembaga Pendidikan Dan Penguasa (Madrasah Dan Otodoksi Pendidikan). Edification Journal: Pendidikan Agama Islam, 5(1), 11–24.
Khamim, S., Iswantir, I., Siregar, N., & Yaldi, Y. (2024). Pengaruh Dan Tantangan Pendidikan Agama Islam Dalam Dinamika Politik Di Indonesia. Innovative: Journal Of Social Science Research, 4(2), 2027–2042.
Limbong, I. A. (2025). RELEVANSI MANUSIA DALAM MENEGAKKAN KEADILANDENGAN KONSEP ALQUR’AN. Ekonomi: Jurnal Perbankan Syariah, 2(1).
Lubis, R. R., Yusri, D., & Aziz, M. (2022). Eksistensi Madrasah Di Tengah Popularitas Sekolah Islam Terpadu: Studi Historisitas, Rivalitas, Dan Kontinuitasnya Di Kota Medan. Hikmah, 19(1), 77–95.
Mehmet, B. A. Ş., & TARAKÇI, İ. E. (N.D.). SOSYAL BİLİMLERDE MULTİDİSİPLİNER ÇALIŞMALAR.
Muid, A., Masithoh, A. N., Mufarrihah, N. T., & Khoiroh, R. U. (2025). Politik Kurikulum Madrasah Diniyah Dan Pondok Pesantren. JURNAL ILMU PENGETAHUAN DAN PENDIDIKAN ISLAM, 15(15), 36–50.
ÖZALP, M., & ERDOĞAN, E. (2024). El Yanığında Multidisipliner Ve İnterdisipliner Bakış; Fizyoterapi, Ergoterapi. MAS Journal Of Applied Sciences, 9(3), 530–536.
Paradis, A., Sukarno, S., & El Widdah, M. (2021). Peran Politik Dan Kebijakan Terhadap Mutu Akreditasi Lembaga Pendidikan Islam. Jurnal Literasiologi, 6(1), 556558.
Putra, A. E. (2022). PENDIDIKAN ISLAM ORDE REFORMASI (PENDEKATAN POLITIK DAN KEBIJAKAN PENDIDIKAN). Ta’lim, 4(1), 23–33.
Rahman, F., & Ma’ruf, H. (2022). Penguatan Dan Pengembangan Pendidikan Islam Melalui Pendekatan Multidisipliner, Interdisipliner, Dan Transdisipliner. Edugama: Jurnal Kependidikan Dan Sosial Keagamaan, 8(2), 233–257.
Rahman, I., Zulmuqim, Z., & Masyhudi, F. (2023). Pengaruh Madrasah Nizamiyah Terhadap Perkembangan Pendidikan Islam Dan Ortodoksi Sunni. Unes Journal Of Social And Economics Research, 8(2), 1–14.
Sari, A. K., & Sirozi, M. (2023). Politik Pendidikan Islam Indonesia Masa Reformasi (1998-Sekarang). Tarbawy: Jurnal Pendidikan Islam, 10(1), 20–37.
Sembiring, C. I. B., & Machdar, N. M. (2025). Peran Moderasi Dari Nilai Perusahaan Terhadap Pengaruh Corporate Social Responsibility (CSR), Emisi Karbon, Pada Investasi Keberlanjutan. Jurnal Penelitian Ilmiah Multidisipliner, 1(04), 1398–1407.
Senja, M., Alontari, Y., Rachmah, F. A., & Hadi, S. (2025). Strategi Corporate Social Responsibility (CSR) PT Delta Mas Internusa Bandung (Studi Kasus Program Delta Mas BERSAMA Berbagi Santunan Dan Manfaat). Jurnal Penelitian Ilmiah Multidisipliner, 1(04), 543–549.
Setiawan, M. A., Armina, S. H., & Jalaludin, A. (2024). Implementation Of The Islamic Social Entrepreneurship Concept In The Pondok Modern Darussalam Gontor Business Unit: Implementasi Konsep Islamic Social Entrepreneurship Pada Unit Usaha Pondok Modern Darussalam Gontor. Indonesian Journal Of Innovation Multidisipliner Research, 2(2), 161–172.
Syekh, S. I. (N.D.). MERETAS KETEGANGAN RELASI AGAMA DAN NEGARA DI INDONESIA DALAM PERSPEKTIF NURCHOLISH MADJID.
Yahiji, K., Ondeng, S., & Solong, N. P. (2024). Ilmu Dan Agama Dalam Kurikulum Pendidikan Islam Multidispliner. SETYAKI: Jurnal Studi Keagamaan Islam, 2(3), 39–44.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Pendas : Jurnal Ilmiah Pendidikan Dasar

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
















